Güneydoğunun Huzur ve Barış şehri ŞANLIURFA

Şanlıurfa  ülkemizin en güzel şehirlerinden birtanesidir şanlıurfa  şanlı unvanını kahramanlığıyla almış olan bu şehrimiz birçok tarihi ve turistlik mekanlarıyla birçok yerli ve yabancı ziyaretçiyi kendine çekmektedir şanlıurfa denince birçoğumuz aklına  meşhur kebabı gelir elbet  oraya gitmişken de kebap yemedende dönmekte olmaz bunuda hatırlatalım şanlıurfa  güçlü tarihi birikiminin yanında mutfak kültürde  bayagı gelişmiş olan şehirlerimizdendir çigköftesi,kebabı,tepsi kebabı,tatlıları,lahmacunu vede daha sayabilecegimiz birsürü lezzet tadabileceğimiz bir şehirdir şanlıurfa eğer birgün yolunuz düşerse bu güzel şehre  gidip gezmenizi ve görmenizi şiddetle tavsiye ederiz  işte tarihi mekanlardan bahsetmek istersek bunlardan bazıları

Rızvaniye Camii

Halil-ür Rahman Gölü'nün kuzey kenarı boyunca yer alan bu cami, Harim kapısının üzerindeki kitabede, Os­manlıların Rakka Valisi Rıdvan Ahmet Paşa tarafından 1736 yılında yapıldığı yazılıdır. Cami avlusunun üç tarafı, medrese odaları ile çevrilmiştir.

Rıdvaniye Camii, Bizans dönemine ait St. Thomas Kilisesi’nin yerine inşa edilmiştir.Enine diktörgen planlı yapı mihrah duvarı boyunca sıralanan üç kubbe ile örtülüdür. Üç gözlü son cemaat yeri, önde iki sütuna, yanlarda duvarlara oturan üç kubbe ile örtülüdür. Yanlardaki kubbeler yarım kubbelerle örtülmüştür.

Rızvaniye Medresesi

Rızvaniye Camii avlusunu çevreleyen önleri revaklı odalardan meydana gelmiştir. Avlunun kuzeyindeki dershane-mescit’in güneye bakan cephesi üzerindeki kitabede medresenin Ahmet Paşa tarafından H.1149/M.1736 tarihinde yaptırıldığı yazılıdır. Rızvaniye Camii’nin harim kapısı üzerindeki kitabede de caminin H.1149/M.1736 tarihinde yaptırıldığı yazılıdır. Yani cami ve medrese aynı tarihte yaptırılmıştır.

Medresede inşa malzemesi düzgün kesme taş kullanılmıştır. Avlunun kuzey kenarı ortasındaki kubbeli dershane mescit hariç, medresedeki tüm odalar beşik tonozlarla örtülüdür. Avlunun güney kenarında (cami hizasında) caminin sağında beşik tonozlu üç oda, solunda büyük bir oda yer alır. Avlunun doğu kenarında 7 oda bulunur. Kuzey kenarında ortada kubbeli dershane mescit, mescidin doğusuna bitişik beşik tonozlu bir eyvan, eyvanın doğusunda 7 oda, dershane mescidin batısında 8 oda yer alır. Avlunun batısında 9 oda bulunmaktadır. Tüm odalar ocak nişlidir. Medresenin mutfağı avlunun kuzey batı köşesinde, tuvaletleri kuzey doğu köşesinde yer almaktadır. Medrese toplam 34 adet beşik tonozlu oda, l adet kubbeli dershane mescit, bir eyvan, bir mutfak ve tuvaletler bulunmaktadır.

Cami ile dershane mescit arasındaki seki, yazlık namazgah olarak yapılmıştır. Sekinin güneyine bitişik kare bir havuz bulunmaktadır. Medrese avlusu çiçeklik ve bahçe olarak dekore edilmiştir. Rızvaniye Camii ve Medresesi 1992-93 yıllarında Şanlıurfa Valiliği Kültür Eğitim Sanat ve Araştırma Vakfı (ŞURKAV) tarafından restore edilmiştir.

Fırfırlı Camii (Kilise)

Vali Fuat Bey Caddesi (Yeni Yol) üzerinde yer alan  ve halk arasında ''Fırfırlı Kilise'' olarak anılan bu yapının esas adı ''Oniki Havari Kilisesi'' olup, ki­tabesi bulunamadığından inşa tarihi bilinmemektedir.

Yapı apsise dikey üç nefli bazilikal planlıdır. Orta nef dört tromplu kubbe, yan nefler dörder çapraz tonozla örtülüdür. Yan neflere nazaran daha geniş tutulan orta nefin girişten itibaren üçüncü kubbesinin kasnağı 24 adet pencerelidir. Yapıdaki kubbe ve tonozlar ortada bazalt taşından yapılmış mukarnas başlıklı yuvarlak sütunlara, yanlarda du­vara bitişik olarak kesme taştan yapılmış yarım sü­tunlara otururlar. Yarım sütunlar dış cephelerde de birer dekorasyon unsuru olarak görülür.

Apsis, camiye çevrilme işlemi sırasında dolduru­larak pencereye dönüştürülmüştür. Apsisi ve iki yanında yer alan pastoforion hücreleri dışarıdan çıkıntı halindedir. Batı cephedeki giriş kapısı, içeri­den yarım kubbeli, dış cepheden sivri kemerli olup, pembe mermer taşından yapılmıştır. Kapının üze­rinde Dabbakhâne Camii'ndeki mükebbireyi andırır biçimde üç cepheli ve üç pencereli bir balkon bulu­nur. Urfa'daki diğer kiliselerde rastladığımız nart­hex ve gynakaion bölümleri bu yapıda yoktur.

Yapının özellikle batı cephesindeki ve köşe kule­lerindeki muhteşem taş işçiliği dikkat çekicidir. Kilise camiye çevrilirken güneydeki pencereler­den biri, mihrap haline getirilmiş ve güney duvarın ortasında bulunan yarım sütunun önüne taş minber yapılmıştır. Mihrap üzerinde yer alan kitabedeki tarihten, kilisenin h. 1376 (1956) tarihinde camiye çevrildiği anlaşılmaktadır. Kilise camiye çevrilme­den önce, bir süre cezaevi olarak da kullanılmıştır.

Eyyübi Medresesi

Ulu Caminin doğusuna bitişik olan Eyyübi Medrese­sinden günümüze sadece Miladi 1191 tarihli kitabesi kalmıştır. Bu kitabe 800 yıllık olup Urfa' da günümüze kalan çok önemli eserlerden biridir. Aynı yerde bu­gün görülen tek eyvanlı medrese, Eyyübiler devri  medresesinin üzerine1781 tarihinde Nakibzade Hacı İbrahim Efendi tarafından yaptırılmıştır.

Medresenin güney duvarında 1781 tarihinde Firuz Bey tarafından yaptırılan çeşme bulunmaktadır.

Eyyüb Peygamber Mağarası Ve Kuyusu

Sabır Peygamberi Hz. Eyyüb'un hastalık çektiği ma­ğara ve kutsal suyunda yıkanarak şifa bulduğu kuyu, Urfa şehir merkezinin Eyyüb Peygamber semtinde yer almaktadır. Eyyüb Peygamber bu mağarada 7 yıl şid­detli bir hastalık çekmiştir.

M.S. 460 yılında Piskopos Nona tarafından Eyyüb Peygamber kuyusunun cüzzamlı hastaları iyileştirdiği­nin keşfedilmesinin üzerine hastalar bu kuyunun suyu ile yıkatılarak sağlıklarına kavuşmuşlardır.

Bu kuyunun batısında kayalardan oyulmuş ve Ha­mam diye anılan mekandan da burada bir tedavi mer­kezi olduğu anlaşılmaktadır.

Hz. İsa'nın Urfa Kralına gönderdiği mucizevi men­dili bir hırsız tarafından çalınarak Eyyüb Peygamber kuyusuna atılmıştır. Bu olay, 1145 yılında Urfa'yı alan İslam komutanı İmadeddin Zengi'ye Süryani kilisesi­nin reisi Basil Bar Şumana tarafından şu şekilde anla­tılmıştır. ''Urfa'yı ziyarete gelenlerden birisi Hz. İsa'nın mendilini çalar ve cebine koyar. Kosmas ma­nastırında geceleyen ziyaretçinin cebindeki bu mendil karanlıkta ışık ve nur saçmaya başlar. Yanmaktan kor­kan mendil hırsızı, mendili Eyyüb Peygamber kuyusu­na atar. Kuyudan güneş misali bir ışık çıkar, kuyunun içini dışını aydınlatır. Böylece mendil bulunarak kuyu­dan çıkarılır ve manastırdaki yerine iade edilir.'' Halk arasında bu olay Ulu Camideki kuyular için de anlatıl­maktadır.

Karakoyun Deresi

Urfa'nın kuzey batısından doğan, şehir içerisinden geçerek Harran ovasında Cüllap Irmağıyla birleşen Ka­rakoyun deresi, günümüzde kurumuş bir durumdadır.

Karakoyun Deresi Köprüleri

Karakoyun Deresi üzerinde batıdan başlamak üzere doğuya doğru Hızmalı Köprü, Millet Köprüsü, Su Ke­meri,Samsat Köprüsü (Eski Köprü), Hacı Kamil Köp­rüsü, Beg Kapısı Köprüsü ve Demir Köprü bulunmak­tadır. Son iki köprü] 1996' da dere ıslahı sırasında DSİ tarafından yıktırılmıştır.

Hızmalı Köprü

Urfa' daki köprülerin en güzellerindendir. Halk ara­sında anlatıldığına Karakoyunlu Türk Beyliği Hüküm­darlarından birinin kızı Sakine Sultan tarafından Hac yolculuğu sırasında yaptırılmıştır. Köprünün orta aya­ğının doğu cephesinde Kitabede 1843 tarihinde tamir ettirildiği yazılıdır. Sakine Sultan'ın ve çocuklarının mezarı dere üzerindeki su kemerinin kuzeyindedir. Bakıma muhtaçtır. vilayetin veya belediyenin buraya sahip çıkması gerekir.

Karakoyun Su Kemeri

Millet Köprüsü ile Samsat Köprüsü arasındadır. Bi­zans İmparatoru Jüstinyen tarafından 525 senesinde yaptırıldığı tahmin edilmektedir.

Şehir Surları Ve Kapılar

Urfa'nın etrafını çevreleyen surların günümüzden 50 yıl öncesine kadar tamamı ayakta idi. Uıfa şehir surlarından Harran Kapısı ve Bey Kapısı yer yer duvar ve burç kalıntıları günümüze kadar ulaşabilmiştir. M.S. 6. yüzyıla ait kaynaklarda geçen Uıfa Surlarının esas in­şa tarihi bilinmemektedir.

Çeşitli kaynaklardan şehir surlarının batıda; Su Ka­pısı, Batı Kapısı, Kuzey batıda; Samsat Kapısı, Saray Kapısı, doğuda; Beg Kapısı ve güneyde; Harran Kapı­sı olmak üzere yedi büyük kapısını bulunduğu anlaşılmaktadır.

Yol Gösteren Çeşmesi

Şehir Merkezinde ipek yolu ile Diyarbakır yolu kavş­ağındaki park içerisindedir. I. Dünya Savaş’ında Çanakkale'de savaşan Urfalı askerlerin hatırasına 1917 yılında yaptırılmıştır. Abidenin Üzerinde Kafkas yolu, Ankara yolu, Bağdat demiryolu ve şehir merkezine giden Mustafa Kemal Paşa caddesini gösteren kelimeler bulunmaktadır. Abidenin alt kısmı dört cepheden çeşme olarak kullanılmaktadır.

Harb-I Umumi Şehitleri Abidesi

Şehir merkezinde, Hükümet konağı önündeki kavşaktadır. l. Dünya Savaşının bütün cephelerinde sava­şa katılan Urfa'lı şehit ve gazilerin hatıralarına 1917 yılında yaptırılmıştır.

Urfa Evleri

Urfa evlerinin gelişiminde ikliminin, kalker taşının, İslami inanışların, Urfa aile hayatının, yaşamının tama­mını evinde geçiren kadına onun sıkılmayacağı geniş ve ferah bir ortam yaratma düşüncesinin ve sosyal ge­leneklerin büyük ölçüde etkisi vardır.

Urfa'nın sıcak iklime sahip olması evlerin avlulu, kışlıklı ve yazlıklı, eyvanlı, odaların kalın duvarlı ve tonoz örtülü toprak damlı yapılmasında etken olmuş­tur. Çevredeki dağlardan kesilen taşların işlemeye el­verişli olması, mimaride hakim malzeme olarak taşın kullanılmasına neden olmuştur. Yüzlerce yıldan beri işletilen antik taş ocakları bulunmaktadır.

Müslümanlığın topluma getir­diği aile mahremiyetinin gereği olarak Urfa evleri haremlik ve selamlık olmak üzere iki bö­lümlü inşa edilmişlerdir. Selamlık bölümünde küçük bir avlu, bir veya iki oda, eyvan, konukların hayvanlarının barınacağı büyük bir ahır ''Develik'' ve tuvalet bulunur. Haremlik bölümü ise oldukça zengin planlanmıştır. Genellikle haremlik avlusunun kuzey tarafında, cephe­si güneye bakan ve kış aylarında güneş alan kışlık ey­van ve iki yanında ''Kışlık'' denilen birer oda, avlunun güney tarafında ise bunun simetrisi durumunda cephe­si kuzeye bakan ve yaz aylarında güneş almayan yaz­lık eyvan ve iki yanında ''Yazlık'' odalar bulunur.

Avluyu çevreleyen mekanlar arasında ''Zerzembe'' (Kiler), ''tandırIık'' (mutfak) ve hamam gibi bölümler bulunur. Hamamları kumalı, kubbeli, şadırvanı olan sı­caklık ve soğukluk bölümlü, külhanlı olanları da vardır.

Eyvanlara verilen önem, Urfa evlerinde odalar dahil hiçbir köşeye verilmemiştir. Bazı eyvanlara şadırvanlar yapılmıştır. Eyvanların cep­he duvarlarında havalandır­ma bacası açılmış, bu baca­lar dam üzerinde rüzgarlık­la da nihayetleşmiştir. Bu taşlara çarpan kuzey ve batı rüzgarlarının bacadan eyva­na inerek serinlik vermesi sağlanmıştır.

Yılın büyük bir bölümünün sıcak geçtiği Urfa' da, ev halkı tarafından kullanılan gün boyunca serin bir mekan olarak kullanılan eyvanlar, aynı zamanda ev planının asıl belirleyici öğesi duru­mundadır. Eyvanın sayısı ve yeri dikkate alınarak Ur­fa evleri; eyvansız, tek eyvanlı, iki eyvanlı, üç eyvan­lı, dört eyvanlı plan tiplerine ayrılmaktadır.

Geleneksel Urfa evlerinde "hayat" denilen avlunun nemli bir yeri vardır. Düzgün kesme taş döşeli          yat'ın ortasında mermer bir havuz, kuyu, "curun" de­ yalak, içerisinde incir, dut, nar, portakal, kebbat (bir çeşit turunçgil), annep, zakkum, asma gi­bi ağaçlardan biri veya birkaçının yer aldığı çiçek­lik bulunur. Çi­çekIik aynı zamanda çöpe atılması günah olan sofradaki ekmek kı­rıntılarının silkelendiği yerdir. Avluyu çevreleyen du­varların dama yakın kısımlarında dikdörtgen nişler şek­linde yapılan kuş evlerinde yaşayan kuşlak çiçeklikteki bu ekmek kırıntılarıyla beslenirler.

Bu evlerden görülebilecekler şunlardır:

Devlet Güzel Sanatlar Galerisi

Kara meydan semtindedir. Posta hanenin güneyine bitişik olup geleneksel Urfa evlerinin birçok özelliğini üzerinde toplamaktadır. 1888 yılında inşa edilen bu ta­rihi ev Kültür Bakanlığınca restore edilerek "Devlet Güzel Sanatlar Galerisi" haline getirilmiştir.

Şurkav Kültür Evi

Üç adet Urfa Evi'nin birleştirilmesi ve restore edil­mesi ile gençlere yönelik bir kültür ve sanat merkezi haline getirilmiştir. Her zaman görülebilir.

Sakıb’ın Köşkü Ve  Halepli Bahçesi

Halil-ür Rahman Gölünün batısındaki HalepIi Bah­çesi içerisindedir. Bu tarihi köşk 1845 yılında yaptırıl­mıştır. Şehir imar planında Fuar Alanı olarak belirtilen bahçeyle beraber Belediye tarafından satın alınmıştır.

Bu köşk "11 Nisan Fuar Müdürlüğü" olarak kullanılmaktadır. Köş­kün soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden mey­dana gelmiş hamamı ilgi çekicidir. Hacı Mustafa Ha­cıkamil Konağı olarak da bilinmektedir.

Gümrük Hanı

Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman zama­nında 1562 yılında Behram Paşa, tarafından yaptınlmiştır. Avlusun­ dan Halil-ür Rahman suyu geç­mektedir. İki katlı bu hanın üst katındaki odalarda terziler çalışmakta, avlusunda çayhaneler bulun­maktadır.

Bedesten (Kapalı Çarşı)

Gümrük Hanın güneyine bitişik, bir çarşıdır. Bu çarşıda mahalli ka­dın ve erkek giysileri, yaşmak puşu gibi baş örtüleri satılmaktadır.

Sipahi Pazarı

Bedestenin batısına bitişik kapalı bir çarşıdır. Bu çarşıda halı, kilim, keçe gibi yaygılar ile Kürk ve Heybe gibi el sa­natları ürünleri satılmaktadır.

Millet Hanı

Şehir surlarının Samsat kapısı dışındadır. Şehre gelen kervanların şehre henüz girmeden konaklamaları amacıyla inşa edilmiştir. İnşa tarihi bilinmemektedir. Kapladığı alan bakımından Türkiye'nin en büyük hanlarındandır.

Kesme taşlardan inşa edilmiş olan yapının geniş avlusun çevresinde, ortasından kalın payelerle bölünmüş, birbiriyle bağlantılı, çapraz tonozlarla örtülü, arka duvarlarında yemlikler bulunan geniş mekanlar yer alır. Tavanda zikzak biçiminde havalandırma delikleri bulunmaktadır. Bu mekanlar yer yer aralarında duvarlarla bölünerek odalara dönüştürülmüştür. Avlunun güney kenarının doğu kesimi yıkılmış olup, toprak dolguludur.

“Alman Yetimhanesi” olarak kullanılan yapının, eski fotoğraflarında iki katlı olduğu ve güney cephenin batı köşesindeki portal üzerinde bir kitabe ve bunun sağında ve solunda birer aslan kabartmasının yer aldığı görülmektedir. İkinci kat, günümüzde tamamen yıkılmıştır.

Hamamlar

Urfa’da Osmanlı döneminden kalma 8 hamam bulun­maktadır. Bunlar; Cıncıklı, Vezir, Şaban Velibey, Eski Arasa, Serçe ve Sultan hamamlarıdır. Eski Arasa hama­mı hariç diğer hamamlar sabah saat 4.00 - 10.00 saatleri arasında erkeklere, öğleden sonra 12.00- 8.00 saatleri ara­sında kadınlara hiz­met vermektedirler.

Haşimiye meydanı - Halil-ür Rahman Gölü yolu üzerinde­ki Eski Arasa hama­mı kullanılmadığın­dan boş durumdadır. Yıkılıp kaybolmak üzeredir. Diğer ha­mamlar içerisinde en görülmeye değer olanı UcuzIuk Pazarı mevkiinde Sultan Hamamıdır. Bu hamamın doğusuna bitişik olarak ayrıca Keçeciler Hamamı bulunmakta­dır. Keçeciler Hamamında 'keçe ustaları tarafından keçe pi­şirme işi yapılmaktadır

Hanlar

Urfa'da Osmanlı döneminden kalma çok sayıdaki hanın en güzel örnekleri Gümrük Hanı, Hacı Kamil Hanı, Mençek Hanı, Topçu Hanı, Millet Hanı ve Barutçu Hanla­rıdır.

Share

& Comment

Tweet